Veur et eerst in de geschiedenis zal de bi’j uutstek Stellingwarver revier De Lende centraol staon op een groot symposium, dat de naeme Lendesymposium kregen het. Zoas bekend het De Lende bi’j veul inwoners een biezunder plak in et hatte, wat onder meer bliekt uut grote belangstelling veur artikels en lezings over disse revier en de netuurlike omgeving d’r van. Et Lendesymposium wodt holen op vri’jdag 14 november, is een initiatief van de Stellingwarver Schrieversronte en wodt dan ok deur die instelling veurbereided en orgeniseerd. Et symposium is in ’t Vlechtwerk in Noordwoolde en duurt van morgens half tiene tot middags vuuf ure. D’r zullen mit mekeer zes interessaante lezings verzorgd wodden. In elk d’r van wodt een bepaold aspekt van de revier De Lende belocht en naoder uutdiept. De zes verschillende inleiders bin allemaole deskundig op et gebied van heur onderwarp. Et symposium bödt daoromme een unieke kaans veur meensken die over De Lende en zien stroomgebied (veul) meer willen weten. De prissentaosie van disse biezundere dag is in hanen van Schrieversronteveurzitter Ype Dijkstra.
De inhoold van de zes inleidings bin in et kot:
Van woest smeltwaterdal tot meanderende veenrivier
De ontstaans- en bewoningsgeschiedenis van het Lendedal
Drs. ing. Dennis Worst
Tijdens de eerste presentatie zal Dennis Worst het hebben over de ontstaans- en bewoningsgeschiedenis van het Lendedal. Met reuzenstappen worden de verschillende fasen in de ontwikkeling van het Lendedal belicht. Hierbij zullen geologische-, bodemkundige- en hoogtekaarten centraal staan. Aan het begin van het Holoceen – ongeveer 10.000 jaar geleden – doet ook de mens zijn intrede in het landschap. Het Lendedal en haar omgeving had een grote aantrekkingskracht op deze eerste bewoners. In de loop van de Holoceen wordt de invloed van de mens steeds beperkter. Het vochtige en iets koudere klimaat bood perfecte omstandigheden voor de vorming van veen. Deze ophoping van dode plantenresten bleek zo dominant dat in de vroege middeleeuwen vrijwel geen bewoning meer mogelijk was in Zuidoost-Friesland. Deze ontvolking van het gebied duurde niet lang. Al in de volle middeleeuwen werden grootschalige ontginningsactiviteiten ontplooid waardoor de uitgestrekte veenmoerassen in enkele decennia tijd gekoloniseerd raakten. Het is in deze periode waarin de contouren van het huidige Lendedal zijn vorm gegeven. Langs de bovenloop het landschap van de esgehuchten als Tronde, Boekelte en Zandhuizen en langs de midden- en benedenloop de typische opstrekkende verkaveling. In zijn presentatie zal Worst deze ontwikkelingen stap voor stap van een verklaring voorzien.
De stried tegen et Lendewaeter
Geert Lantinga
Deur ontginningsaktiviteiten in de 18e en 19e ieuw kreeg de doe stark meanderende Lende de hieltied meer waeter te verwarken. Daor tegenover ston dat De Lende deur et weerommelopen van de schipveert en ere, netuurlike, omstanigheden staorigan dichtegruuide. Op een bepaold mement stagneerde de waeterofvoer zo, dat de hujlanen een groot pat van et jaor onder waeter kwammen te staon. De in de jaoren 1922 – 1927 uutvoerde Lendeverbeteringswarken brochten daor veraandering in. In zien inleiding zal Lantinga ingaon op de periode die an de kannelisaosie veurof gong en wat d’r uutaendelik van de plannen terechte kommen is.
Venen, grenzen en verdedigingswerken
Dr. Meindert Schroor
De rivieren in de Zuidoosthoek, met name die in de Stellingwerven – De Lende en De Kuunder – zijn eeuwenlang de ruggengraat geweest van de verdediging van Friesland tegen invallen van buitenaf. Minstens zo belangrijk, zo niet belangrijker voor de defensie waren de uitgestrekte venen die tot het moment dat ze in de 17de eeuw voor het eerst werden door verveners werden aangetast de diffuse grenzen van Friesland vormden. Hun openlegging en afgraving leidden er enerzijds toe dat er rechte, precieze grenzen moesten worden getrokken. Onbedoeld werd anderzijds de deur open gezet voor invallers uit het achterland. Eerst tijdens de jaren 1582-1592, toen Steenwijk in Spaanse handen was, vervolgens in 1607 en na twee dreigende (1624 en 1665) invallen in 1672 toen het goed raak was en de beekdalen van Lende en Kuunder hard nodig waren om de in militair opzicht poreus geworden venen te vervangen. Aan de hand van deels nieuwe gegevens wordt ingegaan op de wijze waarop deze mix van politieke, economische en militaire aspecten invloed had op de geschiedenis van het Stellingwerfse landschap tussen 1580 en 1750.
‘De Lende’ en femilie in oons Lendedal. Naemegeveri’je, verbanen en verklaorings
Dr. Henk Bloemhoff
De Lende is een biezunder verschiensel op himzels en de naeme is dat liekegoed. De ontwikkeling d’r van, de relaosies mit de omgeving en ok mit de naemen in die wereld kriegen dan ok flink wat ommedaenken. De eerste vermeldings bin uut de 12de en 13e ieuw, mar de naeme is oolder. De taellaoge daor Lenna (en naemevariaanten) in ontstaon wezen moet en de veerdere ontwikkeling van de naeme in et ‘Middelnederlaans’ of ‘westelike Middelnederduuts’, Latien, Stellingwarfs, Nederlaans en Fries wo’n in taelhistorisch verbaand uutstokt. De vroegere en ni’jere opvattings over de oorspronkelike betekenis kriegen daor heur gerak bi’j en wo’n nog es tegen et locht holen. In dat verbaand wodt De Lende butendat vergeleken mit soortgeliekense naemen buten oonze laansgreenzen.
De relaosies mit aandere waeter- en veldnaemen in de omgeving van De Lende wodt ok ommedaenken an geven. Dat is om de oolderdom van de naeme, mar ok om de invloed die De Lende had het op ’e naemegevings van aandere waeters en terreinen. Ok wodt ingaon op et gebruuk van de naeme De Lende en variaanten in et schriftelike en officiële verkeer.
Abstract lezing De beekdallandschappen van de Zuidelijke Friese Wouden
Jan Slofstra
De westrand van het Drents-Friese Plateau wordt gekenmerkt door een aantal van oost naar west lopende rivieren of zo men wil beken. Zij zorgen voor de geleding van het gebied in een aantal beekdallandschappen. In deze bijdrage wordt aandacht besteed aan de drie grote beekdallandschappen van de Zuidelijke Friese Wouden, die van De Boorne, De Kuunder en De Lende. Er zal allereerst worden stilgestaan bij de gemeenschappelijke kenmerken van deze landschappen, maar vervolgens ook bij de onderlinge verschillen. Het vaststellen van de dynamische verhouding tussen deze overeenkomsten en verschillen is het doel van deze landschapshistorische verkenning. Wellicht dat we aldus de geschiedenis van De Lende in een zinvol vergelijkend perspectief kunnen plaatsen.
Chronologisch gezien begint deze bijdrage in de derde ijstijd en eindigt in het midden van de vorige eeuw. Dat lijkt ambitieuzer dan het in feite is, omdat we met reuzenstappen door de geschiedenis gaan. De stappen worden kleiner na het begin van de agrarische veenkolonisatie rond 1000. Daarna volgen we de transformaties van het landschap in de volle en late middeleeuwen, de periode van de commerciële veenafgravingen en de latere ontginningen. Juist door zo’n langetermijnverkenning kan het beeld van de overeenkomsten en verschillen tussen de beekdallandschappen scherp worden ingekleurd.
De Lende in letters
Peter Riksma
Hoe prissenteert en mannefesteert een veur een stokmennig meensken onbedudend mar toegelieke ommeraek mooi reviertien in et zuden van Frieslaand him in de literetuur? Et is zunneklaor dat schrievers, zangers en komponisten heur in alle tieden rejaol inspireren laoten hebben deur et waeter. De Zuderzee vun zien troebedoers in Willie van Hemert en Sylvain Poons, Henri Mancini het zien onstarfelike staotus binnenhaeld mit Moon River en wie de Tsjechische revier de Moldou zicht of in gedaachten nemt, heurt mitien de klaanken van Smetana. Wat dichter bi’j huus en ok wat meer in relaosie tot de literetuur kuwwe vaastestellen dat as Nederlaanders al een dichtriegel uut et heufd kennen, dat et dan vaeke die riegel is van ‘Denkend aan Holland zie ik brede rivieren traag door oneindig laagland gaan’, vanzels van gieniene minder as Hendrik Marsman. Waeter in et algemien en revieren, meren en zenen in et biezunder hebben heur ikonische kracht in de keunsten meer as bewezen.
Kan De Lende een betien mitdoen in die geweldig grote reeks van kompesisies, dichtwarken en ere keunstzinnige uterings? Of komt dit toch wel biezundere Stellingwarver stroompien d’r an now toe vanuut een literair perspektief wat aarmzalig van of en is et waachten op die iene bevleugen auteur die oonze eigen Lende veur iens en altied in de kanon van de letteren plaetst? De bi’jdrege van Peter Riksma an et symposium bestaot uut een veurzichtige oriëntaosie op ‘De Lende in letters’.
Et ligt in de bedoeling dat op termien de Stellingwarver Schrieversronte een omvangriek boek over De Lende uutgeven zal. De zes lezings van et Lendesymposium zullen in dit boek opneumen wodden.
Et Lendesymposium is op 14 november van 9.30 tot 17.00 ure in ’t Vlechtwark in Noordwoolde, intree € 15,00 inkl. lunch. Anmellen kan tot 11 november bi’j de Stellingwarver Schrieversronte in Oldeberkoop: 0516-451108, info@stellingwarfs.nl.